Gwern

Alder. Alnus

Mae ei wreiddiau’n sefydlogi’r glannau, a’i ganghennau yn creu lleoedd cysgodol i fywyd gwyllt y dŵr ffynnu oddi tano. Mae’n hawdd ei adnabod trwy ei gonau brown bach oherwydd hi yw’r unig goeden lydanddail sy’n meddu arnynt. Mae gwern system unigryw o ddwythellau aer sy’n cludo ocsigen i flaenau eu gwreiddiau ac mae rhan isaf eu boncyffion yn cynnwys celloedd tebyg i gorc sy’n caniatáu i aer fynd i mewn. Darpara modiwlau yn ei wreiddiau cyflenwad cyson o nitrogen, gan gyfoethogi’r pridd o’i gwmpas ac mae ei bren yn cynnwys olewau sy’n ei gwneud yn hynod o wydn mewn dŵr. Mewn un flwyddyn, gall milltir sgwâr o goedwig wern dynnu hyd at 87 tunnell o nitrogen o’r atmosffer. Mae ganddo gynffonnau ŵyn bach gwrywaidd a benywaidd; y gwryw yn goch cyfoethog, a’r benyw fel côn, sy’n troi’n galed a choediog yn yr hydref. Mae gan yr hadau bach hyn eu haddasiadau eu hunain; ceudodau aerglos sy’n eu galluogi i arnofio.

Yn draddodiadol, defnyddiwyd gwern i wneud siarcol llosgi poeth a ddefnyddiwyd i ffurfio arfau defodol. Mae ei bren mewnol gwyn yn troi’n binc cochlyd wrth gael ei gwympo ac mae’r sudd gwaedlyd hwn yn gwneud llifyn coch tanbaid, a oedd unwaith yn cael ei ddefnyddio fel gweddlys i gochi wyneb rhyfelwyr. Arweiniodd ansawdd y gwaedu hwn at ystyried gwern yn gysegredig ac i gynrychioli haelioni duwiau ac iechyd y tir. Cynhyrchir llifyn gwyrdd hardd o’i flodau ac ar un adeg defnyddiwyd ei ddail i liwio lledr. Mae cangen gwern yn hawdd ei gafnu i wneud chwibanau a phibellau ac mae’r pren graenog sy’n gwrthsefyll dŵr yn gwneud bowlenni a phlatiau rhagorol yn ogystal â chlocsiau. Defnyddir gwern yn aml i wneud pontydd yn ogystal â chychod, llifddorau a phibellau dŵr ac mae pentyrrau gwern yn cefnogi dinas Venice. Yn feddyginiaethol mae’n ddefnyddiol ar gyfer llosgiadau, dolur gwddf, wlserau’r geg, cleisiau, chwyddo a llid. Rhoddir dail gwern yn yr esgidiau i adnewyddu traed blinedig ac i gael rhyddhad rhag cryd cymalau, llenwch eich duvet gyda’r dail.

Statws yng Nghoetir Anian: Presennol